Mormoni w Polsce – od niemieckich początków przez kury chowane w jeziorze przed złodziejami po czasy współczesne

Historia wspólnoty od XIX wieku do jej rozwiązania w latach 70.

Mormoni na obecnych ziemiach polskich przed II wojną światową

Pierwsze wzmianki o jednostkach Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich w miastach znajdujących się na terenie obecnej Polski pochodzą jeszcze z końca XIX wieku. Oczywiście nie były to wtedy ziemie polskie, a ich część nie weszła nawet później w skład II Rzeczypospolitej. Jednostki takie istniały w Żarach w 1892 roku oraz w Szczecinie i Wrocławiu w 1897 roku. W roku 1908 we Wrocławiu zorganizowana została gmina mormońska. Jako że liczba wiernych rosła dość szybko, konieczny stał się jej podział na trzy gminy, były to Centrum, Zachód i Południe. Stało się to w roku 1921.

Rok później na Mazurach działalność misyjną rozpoczął Fritz Fischer, który z mormonami zetknął się podczas pobytu w Berlinie, do których zresztą miała go przekonać jego ówczesna narzeczona. Miejscem działalności Fischera stała się znajdująca się w odległości 5 km od Mikołajek wieś Zełwągi, ponieważ była to jego wieś rodzinna. Trzeba jednak pamiętać, że w dwudziestoleciu międzywojennym tereny te należały do Prus Wschodnich, a same Zełwągi nazywały się wtedy Selbongen. Oficjalna misja mormońska pojawiła się we wsi jednak dopiero w 1926 roku. Natomiast trzy lata później, 14 lipca, miało miejsce poświęcenie pierwszej kaplicy.

Wojciech Jakubowski podaje, że do momentu wybuchu II wojny światowej wspólnota mazurska liczyła około 200 wiernych, natomiast Anna Kucharska wspomina, że przynależność do niej deklarowała wtedy zdecydowana większość mieszkańców wsi. Można też odnaleźć informacje o istnieniu ośrodków mormonów w Kostrzynie, Gdańsku i Stargardzie w roku 1924 oraz w Gorzowie Wielkopolskim i Pile w 1930 roku. Liczba wiernych w poszczególnych ośrodkach wahała się od 500 do 700. Niezwykle istotny jest fakt, że wszystkie te ośrodki podlegały do roku 1924 Misji Szwajcarsko-Niemieckiej, a od 1925 Misji Niemiecko-Austriackiej. Wpłynęło to po części na sytuację mormonów w Polsce po II wojnie światowej.

Trudne początki po wojnie, starania o rejestrację, likwidacja w roku 1971

Po wojnie liczba mormonów w Polsce znacząco spadła. W Zełwągach i okolicach byli to przede wszystkim rdzenni mieszkańcy Mazur oraz ludność niemiecka, która opuściła Kościół ewangelicko-augsburski. W roku 1947 oceniano, że było to około 130 osób. Podejmowane były pierwsze próby rejestracji wspólnoty. W roku 1946 z ówczesnym Ministrem Sprawiedliwości, ale także z premierem RP na Uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem spotkał się Ezra Taft Benson, późniejszy Sekretarz ds. Rolnictwa w administracji Dwighta Eisenhowera, który w przyszłości został również Prezydentem Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich.

W późnych latach 40. nastąpiła niekorzystna dla mormonów zmiana w podejściu władz do wyznań nierzymskokatolickich. Co prawda w roku 1949 przyjęte zostało prawo o stowarzyszeniach, jednakże brak odpowiedniego rozpowszechnienia tej informacji przyczynił się do tego, że z nowej możliwości skorzystało tylko kilkanaście różnych wspólnot religijnych (Kucharska, s. 119-120). Wspólnota mormonów została jednak w końcu zarejestrowana przez Wydział Wyznań Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, nosiła ona nazwę Reorganizowany Kościół Świętych Dni Ostatnich. Stało się to dopiero w 1961 roku. Liczba wyznawców Kościoła w Zełwągach wynosiła wtedy 46 osób, a na czele Kościoła stał szwagier Fritza Fischera Adolf Krusche. Po jego wyjeździe do RFN funkcję tę przejął Erich Paweł Konietz.

Co istotne, w tamtych latach w dalszym ciągu nie istniała stricte polska misja mormonów, zaś istniejąca w Polsce wspólnota podlegała najpierw misji niemieckiej znajdującej się w Berlinie Zachodnim, a następnie (od 1962 roku) misji szwajcarskiej. Zmiana ta związana była z utrudnieniami w komunikacji pomiędzy polską wspólnotą a misją w Berlinie. W tych latach miał jednak również miejsce exodus wyznawców, co związane było z prześladowaniami ze strony tak Polaków, jak i Rosjan. Mormoni często byli bowiem kojarzeni z „niemieckimi najeźdźcami” (Kucharska, s. 118-119). Istotny był rok 1958, w którym to władze PRL zezwoliły wszystkim Niemcom, którzy dobrowolnie zamieszkali w Polsce po wojnie na jej opuszczenie. Już w roku 1967 liczba mormonów w Zełwągach spadła do zaledwie 24 osób.

Z powojennymi latami i trudnym funkcjonowaniem mormonów w Zełwągach związana jest pewna specyficzna legenda, którą wymyślili okoliczni mieszkańcy przekonani, że członkowie wspólnoty zatopili w pobliskim jeziorze Inulec jakieś skarby. Prawda była jednak o wiele bardziej… tragiczna? Groteskowa? Mormoni bowiem w czymś w rodzaju dzwonów nurkowych w nocy zanurzali w jeziorze… kury. Spowodowane to było faktem, że byli stale narażeni na kradzieże (Pruchniewicz). Przez kilka lat Kościół mormoński w Polsce oficjalnie nie istniał w ogóle. Większość bowiem wyznawców w ślad za Erichem Konietzem postanowiła wyjechać do RFN, na co w roku 1971 uzyskano zgodę władz (Jakubowski, 343). Wspomniany wcześniej Wydział Wyznań formalnie rozwiązał ten Kościół w Polsce, a ostatni mormoni wyjechali z tych terenów na początku lat 80.

Od ponownej rejestracji w roku 1977 do czasów obecnych

Ponowna rejestracja Kościoła, wizyty przedstawicieli z centrali w Salt Lake City

Do reaktywacji wspólnoty, lecz już w zupełnie innej formule, doszło po kilku latach. W roku 1976 miała miejsce wizyta prezydenta mormonów w NRD Henryka Burkharda. W roku 1977 natomiast wspólnota została ponownie zarejestrowana, tym razem już jako Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Pozytywna decyzja w tej sprawie została wydana 30 maja 1977 roku. Tym razem na siedzibę Kościoła w Polsce został początkowo wybrany Szczecin. Nazwa Kościoła nawiązuje zaś w oczywisty sposób do dogmatycznej i ideologicznej jedności ze znajdującą się w Salt Lake City centralą.

Zresztą jeszcze w tym samym roku, w dniach 22-24 sierpnia, Polskę odwiedził ówczesny Prezydent Kościoła Spencer Wooley Kimball, który spotkał się wtedy nawet z Kierownikiem Urzędu ds. Wyznań Kazimierzem Kąkolem, który zatwierdził formalne uznanie funkcjonowania Kościoła w Polsce. Spencer Wooley Kimball miał nawet wtedy okazję wygłosić modlitwę podczas uroczystości zorganizowanej w Ogrodzie Saskim. Przywódcą polskiego Kościoła został wtedy Fryderyk Cherwiński, który działał w polskim podziemiu w czasie II wojny światowej.

Kościół napotkał jednak na szereg problemów wewnętrznych i personalnych, które doprowadziły do spadku liczby wiernych. W dniu 31 marca 1980 zlikwidowano gminę poznańską, a pół roku wcześniej, 30 września 1979 roku, zlikwidowane zostało biuro szczecińskie. Polska centrala została przeniesiona do Warszawy. W latach 80. centrala w Salt Lake City kilkakrotnie delegowała misjonarzy, którzy mieli zarządzać polską wspólnotą. Byli to Stanley i Gwendellyn Mazur, Juliusz i Dorota Fussek a także profesor Brigham Young University dr Walter Whipple. Później funkcję tę pełnił Richard Ordyna. A może zainteresuje cię także ten artykuł o 10 najważniejszych papieżach w historii?